De Odyssee van Edgar Hilsenrath
De ontstaans- en receptiegeschiedenis van een van de merkwaardigste boeken uit de wereldliteratuur: 'De Nazi en de Kapper' van Edgar Hilsenrath.
— in ontwikkeling —
De lotgevallen van de schrijver Edgar Hilsenrath en de geschiedenis van zijn controversiële roman De nazi & de kapper roepen tot op de dag van vandaag existentiële vragen op over hoe wij ons verhouden tot de absurditeit van het kwaad
Schrijver Edgar Hilsenrath gelooft nergens in. Hij weet alleen zeker dat we niet leren uit het verleden en dat de mensheid dus te gronde zal gaan. In de tussentijd schrijft hij boeken. Zijn herinneringen aan de Boekowina, het getto, de naziterreur en zijn eigen odyssee die hem na het getto van de tot puin geschoten stad Moghilev-Podolsk aan de Dnjestr in de Oekraïne, Palestina, Zuid-Frankrijk (waar hij zijn familie terugvond) en New York terugbracht naar Duitsland. Hij beschrijft het met zoveel satirische elementen en ironische distantie dat hij, een joodse overlevende van de Holocaust, in Duitsland werd beschuldigd van antisemitisme. ‘Het kwaad is zo absurd dat ik wel naar het satirische en het groteske moet grijpen.’
De film De odyssee van Edgar Hilsenrath gaat niet over de Holocaust, ook niet direct over de persoon Hilsenrath, het is pertinent geen schrijversportret dat ik wil maken. Ik wil de ontstaans- en receptiegeschiedenis vertellen van een van de merkwaardigste boeken uit de wereldliteratuur tegen de achtergrond van het leven van een van de meest bijzondere auteurs die ik ken. Nergens anders wordt zo genadeloos de banaliteit van het fascisme tentoongespreid als in De nazi en de kapper. Hilsenrath roept morele en existentiële vragen op, door er schijnbaar de spot mee te drijven.
Leonard Nolens
Portret van de Vlaamse dichter en winnaar van de Grote Prijs van de Nederlandse Letteren, Leonard Nolens.
— in ontwikkeling —
Leonard Nolens (1947) is een monument in de Vlaamse en Nederlandstalige poëzie. Weinigen zullen hun hele leven zozeer in dienst hebben gesteld van de poëzie als hij en weinigen zo compromisloos. Voor zijn gehele werk kreeg hij in 2012 de Grote Prijs van de Nederlandse Letteren. Een half jaar later, op een kille dag in maart, was er het noodlot.
We zitten in zijn huis in Antwerpen. Leonard Nolens, zijn vrouw Leen die in bijna elk gedicht zijn Muze is, en mijn persoon. Nolens wijst naar de binnenplaats waar hij soms even een luchtje schept en een sigaret rookt. Ook die koude voorjaarsdag eind maart 2013, niet lang nadat hij in november van het jaar daarvoor in het Paleis op de Dam de Grote Prijs van de Nederlandse Letteren ontving. Het sneeuwde zachtjes die dag van zijn hartaanval. Zijn hart stond twintig minuten stil. Hij zegt dat hij uit het dodenrijk is teruggekeerd. Als een ander mens. 'Het lijkt alsof ik een acteur ben die een dichter speelt’, En: 'Ik ben jaloers op wie ik ben geweest. Ik heb mezelf overleefd.’ We lopen even later de route die hij de afgelopen dertig jaar heeft gelopen van zijn huis in Antwerpen-Berchem naar zijn werkruimte. Daar neemt hij plaats, trekt een Jupiler open en vertelt verder. Over zijn vroegere Ik die hij alleen zegt te kennen van horen zeggen. Elke dag weer gaat hij dezelfde gang, zit in zijn werkkamer en probeert zijn eigen stem, zijn persoonlijke plek te heroveren. We zijn inmiddels drie Jupilers verder. Hij kijkt me aan en zegt: 'Mijn werk is geslaagd. Mijn leven is mislukt.’
Leonard Nolens is bovenal de dichter van de liefde en hij is de dichter van Antwerpen. Hij woont er, hij leeft er, hij ademt er de zilte lucht, hij frequenteerde er de kroegen. De film wil enerzijds een studie zijn naar de dichter en naar zijn pogingen zijn identiteit als dichter te heroverenen. Anderzijds zal het een visuele reis zijn door de stad Antwerpen aan de hand van zijn gedichten. Een reis dus eigenlijk naar de dichter die hij was.
No me olvides – Vergeet mij niet, vergeet me nooit
Een reis door Uruguay en Latijns-Amerika aan de hand van de liederen van José Carbajal.
— in ontwikkeling —
De film No me olvides is in de eerste plaats een reis door Uruguay en Latijns-Amerika aan de hand van de liederen van José Carbajal. Het zijn liederen over liefde en verlangen en alle schakeringen daartussen, over ballingschap en verzet en over de dood en de onbezorgde kindertijd. Het is, met het turbulente huwelijk tussen een Uruguayaanse zanger/componist en een Nederlandse vrouw, ook het verhaal van een liefdesgeschiedenis en de pijn en de confrontatie van twee mensen van verschillende culturen, Europa en Latijns-Amerika.
Het verhaal wordt verteld door zijn vrouw Anke en aan de hand van zijn liederen. Zij woont en werkt in Amsterdam en Groningen, waar ook José langere tijd heeft gewoond. We zien haar fietsen over de grachten en door het Groningse landschap en ze reflecteert, deels offscreen, in smakelijke, deels schrijnende anekdotes over hun leven en hun liefde. Anekdotes en ervaringen en verhalen die worden verbonden met zijn liederen, daar een aanvulling op of een spiegelbeeld van zijn.
José Carbajal is en was een man van het volk. We komen met zijn liederen in volkswijken en kroegen, in scholen en stadions, in het dorp van zijn jeugd waar hij zijn misschien wel beroemdste lied Pantalon Cortito situeert en in Mexico waar het aangrijpende lied La Muerte over de dood van hun dochter zich afspeelt. We zijn met zijn liederen in de volkswijken van Montevideo en met het lied A mi gente op de boerderij van de voormalige Uruguyaanse president Mujíca die vertelt hoe het lied vroeger als een protesthymne in gevangenissen werd gezongen en nu nog overal ter wereld waar Uruguyanen bij elkaar komen.
En we zijn bij Luis Suárez, een goede vriend en bewonderaar van José Carbajal, die op weg naar het Nou Camp stadion van Barcelona zijn lievelingsliedje Pantalon Cortito neuriet. Zo, met een zelfgemaakte bal op een afgetrapt veldje is ook zijn droom begonnen. Op de achtergrond het populaire Candombe ritme van de trommels afkomstig van de Afro-Uruguayanen.
We zijn bij de verdwenen kinderen en de enige overlevende ouder, slachtoffers van de vuile dictatuur in de jaren zeventig en tachtig, die Carbajal bezong in zijn lied Angelitos. We zijn in het Groningse huis van José en Anke waar hun zoon Antolin het liefdeslied Johanna vertolkt dat na een heftige botsing tussen hen door José geschreven werd. We horen het lied en zien het Groningse landschap.
De film No me olvides is niet in de eerste plaats een biografisch document. De liederen van José Carbajal zijn vaak poëtisch en meeslepend en representeren een dagelijkse werkelijkheid waarin pijn en liefde en dood en ballingschap verbeeld worden. De liederen zijn het vehikel om in het leven van mensen door te dringen en in verschillende lagen van de Latijns-Amerikaanse samenleving.
